HABER MERKEZİ -  Emperyalistlerin çıkar çatışmalarının merkezinde yer alan Ortadoğu, yıl boyunca devam eden saldırılarla büyük bir krize sürüklendi. Yeni dengelerin habercisi olan gelişmeler, direnen güçler için hem risk hem de avantajlar barındırıyor. 

 

Ortadoğu coğrafyası 2024 yılında da küresel emperyalist güçler ve bağlı bölgesel dinamikler arasındaki çekişmelere sahne oldu. Irak, İran, Suriye, Ürdün, Lübnan, Körfez ülkeleri, Mısır ve Kürdistan coğrafyasında yıl içerisinde yaşanan gelişmeler, önümüzdeki süreçte yeni dengelerin oluşabileceğine dair bir tabloyu ortaya koydu.   

 

SURİYE'DE BAAS REJİMİ ÇÖKTÜ 

 

Suriye'de 2011 yılında başlayan iç savaş, bu yıl farklı bir aşamaya evrildi. Heyet Tehrir el-Şam’ın (HTŞ) 26 Kasım’da başlattığı saldırılar sonrası 61 yıllık Baas rejimi son buldu. Beşar Esad, Rusya'ya sığındı, bölgede büyük bir belirsizlik ortaya çıktı. 

 

Bu durumu fırsat bilen Türkiye ve bağlı Suriye Milli Ordusu (SMO) da Kuzey ve Doğu Suriye’ye dönük saldırılara başladı. Yıl boyunca yapılan saldırılarda en az 162 sivil katledildi, 194 kişi de yaralandı. 

 

Türkiye ve SMO'nun saldırıları sonrası Şehba ve Tel Rifat'taki onbinlerce kişi göçe zorlandı. Ardından Minbic'e yönelik ağır saldırılar gerçekleşti. ABD'nin arabuluculuğunda kentte ateşkes ilan edilirken, paramiliter grupların yer yer saldırıları devam ediyor.  

 

İSRAİL SALDIRILARI 

 

Yıl içerisinde öne çıkan gelişmelerin başında İsrail'in gerçekleştirdiği saldırılar geldi. İsrail, Hamas’ın 7 Ekim 2023’te başlattığı saldırıları gerekçe göstererek, başlattığı saldırıları yıl boyunca sürdürdü. İsrail’in Gazze Şeridi'ne düzenlediği saldırılarda 192’si gazeteci en az 44 bin kişi yaşamını yitirdi, yüz binden fazla kişi ise yaralandı. İsrail, saldırılarını daha sonra Lübnan, Suriye, Mısır, Yemen ve İran sahasına doğru genişletti. 

 

İsrail, Güney Lübnan'ı işgal etti. Devam eden çatışmalar Kasım ayı sonlarına doğru ateşkes ile sonuçlandı. İsrail, Şam’ın HTŞ kontrolüne geçmesi sonrası da Suriye genelinde 300'den fazla hava saldırısı gerçekleştirdi. İsrail, Suriye ile sınırındaki Golan Tepeleri'nde yer alan ve 1973'ten beri askerlerden arındırılmış olan tampon bölgeyi de aşarak Suriye'ye girdi. 

 

İsrail, 17 Eylül'de Lübnan'da Hizbullah üyelerinin kullandığı çağrı cihazlarını patlattı. Siber saldırılarda 42 kişi yaşamını yitirdi, 3 bin 500’den fazla kişi ise yaralandı. Saldırıları, Beyrut’ta 27 Eylül'de Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın öldürülmesi izledi. Nasrallah'ın yerine geçmesi beklenen Hizbullah Yürütme Konseyi Başkanı Haşim Safiyuddin de 23 Ekim’de yine Beyrut’ta yapılan saldırıda öldürüldü. 

 

Lübnan Sağlık Bakanlığı, 8 Ekim 2023'ten 24 Kasım 2024’e kadar Lübnan'a düzenlenen saldırılarda 4 bini aşkın kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi’nin açıkladığı verilere göre ise, yıl içerisinde yaşanan saldırılar nedeniyle Lübnan genelinde en az 1 milyon 900 bin kişi yerinden edildi. 27 Kasım’da ateşkes ilan edilse de İsrail'in saldırıları sürdü. Ateşkes sürecinde yaşanan saldırılarda da en az 27 kişi hayatını kaybetti.

 

AKP YERELDE KAYBETTİ

 

Türkiye'de 31 Mart'ta yapılan yerel seçimler yıl içerisinde yaşanan en önemli gelişme oldu. AKP-MHP iktidarı, "Kürt karşıtlığı" politikası nedeniyle ciddi bir kan kaybına uğradı. AKP, 12, YRP 1, DEM Parti 3, CHP ise 14 büyükşehir belediye başkanlığı kazandı. 51 il belediye başkanlığında AKP 12, İYİ Parti 1, BBP 1, YRP 1, DEM Parti 7, CHP 21, MHP ise 8 ilde belediye başkanlığı kazandı. 

 

İlçe belediyelerde ise sonuç şöyle oldu: AKP 346, İYİ Parti 22, Sol Parti 1, BBP 13, DSP 1, YRP 37, DEM Parti 57, CHP 314, Demokrat Parti 2, MHP 114, TİP 1, DEVA 1, Saadet Partisi 1. Yine 9 ilçe belediyesini bağımsız adaylar kazandı. Aksaray Güzelyurt, Kayseri Pınarbaşı, Riha/Hîlvan, Sivas Yıldızeli Güneykaya, Dêrsim Mazgirt Akpazar, Kırklareli Lüleburgaz Büyükkarıştıran ve Aksaray merkez Sağlık beldelerinde seçimlerin yenilenmesine karar verildi. 

 

Seçimlerde ikinci parti olan AKP, sonrasında kayyım uygulamaları devreye soktu. Sırasıyla Colemêrg, Esenyurt, Merdîn Büyükşehir, Êlih, Xelfetî (Halfeti), Dêrsim ve Pulur (Ovacık) ve Miks (Bahçesaray) belediyelerine kayyım atandı. 

 

AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın Bağdat’ı ziyaret ederek, “Kalkınma Yolu Projesi” ile Irak, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri ile ön anlaşma imzalaması yılın diğer önemli gelişmelerinden oldu. Türkiye, söz konusu anlaşma sonrası Federe Kurdistan Bölgesi'ndeki alanlara yönelik saldırılarını arttırdı. Zap, Metîna ve Avaşîn bölgelerine yönelik saldırıların yanı sıra Kuzey ve Doğu Suriye de bu süreçte sık sık hedef alındı. Türkiye ve Irak savunma bakanları, 15 Ağustos'ta Ankara'da yapılan görüşmelerin ardından "Askeri, Güvenlik İşbirliği ve Terörle Mücadeleye Dair Mutabakat Zaptı"nı imzaladı. Anlaşma kapsamında, Irak'ın başkenti Bağdat’ta Ortak Güvenlik Koordinasyon Merkezi kurulmasına karar verildi. 

 

REİSİ'NİN HELİKOPTERİ DÜŞTÜ 

 

Ortadoğu’da kurulan denklemlerin odağında yer alan İran, Şam hükümetinin düşmesi ile bölgedeki etkisini bir hayli yitirdi. İran’ın Kirman kentinde Kasım Süleymani'nin mezarı yakınlarında 3 Ocak’ta gerçekleşen ve DAİŞ'in üstlendiği saldırılarda 91 kişi hayatını kaybetti. 

 

İran, yıl boyunca İsrail saldırılarına maruz kaldı. Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye, 31 Temmuz'da İran’ın başkenti Tahran'da İsrail saldırısında hayatını kaybetti. Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ın Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta öldürülmesi sonrası da İsrail-İran gerilimi tırmandı. İran, farklı tarihlerde İsrail’e yüzlerce füze saldırısı gerçekleştirdi. 

 

Yıl içerisinde yaşanan bir başka gelişme ise, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında hayatını kaybetmesi oldu. Reisi'nin ölümü sonrası 6 Temmuz'da 14’üncü dönem cumhurbaşkanı seçimleri yapıldı. Mesud Pezeşkiyan, seçimin ikinci turunda oyların yüzde 53,7'sini alarak 9’uncu cumhurbaşkanı oldu.

 

ÜRDÜN

 

Hindistan'ı Ortadoğu ve Avrupa'ya bağlayacak yeni ticaret yolu güzergahında bulunan Ürdün’de, 10 Eylül'de Temsilciler Meclisi üyelerinin seçimleri oldu. İlami Çalışma Cephesi'nin 138 sandalyeden 31’ini kazanması, Müslüman Kardeşler'in ülkedeki etkisinin yeniden artmaya başladığını gösterdi. Ekonomik kriz ve işsizlik ile boğuşan ülkede, yıl içinde yaşanan bir diğer önemli gelişme ise 28 Ocak'ta 3 ABD askerinin öldüğü ve 25 kişinin yaralandığı İHA saldırısı oldu. 

 

AFGANİSTAN

 

ABD'nin 2021 yılında yönetimi Taliban'a bıraktığı Afganistan'da "şeriat" kuralları nedeniyle yaşanan ihlaller devam etti. Onbinlerce kişi bu yıl da Afganistan'dan farklı ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Taliban yönetimindeki Afganistan, kadınlar ve çocuklar için açık bir cezaevine dönüştü. Sağlıktan eğitime, spordan eğlenceye her alanda hakları kısıtlanan kadınlar, dayanışmayla kendilerine alternatif alanlar yaratmaya başladı.  

 

Afganistan'ın kuzey vilayetlerinde Mayıs ayında etkili olan aşırı yağışlar nedeniyle 400’den fazla kişi yaşamını yitirdi. Başkent Kabil'de bakanlık merkezinde 11 Aralık’ta meydana gelen patlamada Afganistan Mülteci ve Göçmen İşleri Bakanı Xelîl El Rehman Heqanî'nin hayatını kaybetmesi de önemli gelişmeler arasında yer aldı. 

 

KÖRFEZ BÖLGESİ 

 

Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen ve Umman’dan oluşan Körfez ülkelerinin 2024 yılı, uzlaşılar ve diplomatik hamlelerle geçti. 2020 İbrahim Anlaşmaları ve 2021 Al-Ula zirvesiyle başlayan uzlaşılar süreci, 31 Temmuz’da yapılan Türkiye-Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) Serbest Ticaret Anlaşması (STA) ile devam etti. 2024 Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ülkelerinin, petrol üretimindeki azalmaya ve küresel ekonomik belirsizliklere rağmen ekonomik büyümeye devam ettiği bir yıl oldu. Suudi Arabistan ekonomisi yüzde 3 civarında büyüme kaydetti. İsrail ile Hamas arasındaki çatışmalar Körfez ülkelerinde siyasi ve toplumsal yankılar doğursa da Yemen dışından hiçbir ülke net bir tavır takınmayarak, uzun vadeli bir denge politikası izledi. Filistin'e destek amacıyla Kızıldeniz'de İsrail'e ait veya İsrail'e giden gemileri hedef alan Husiler, ABD ve İngiltere'nin Yemen'e hava saldırılarıyla dünyanın gündemine oturdu. Kızıldeniz’deki saldırılar ve İran’ın bu bölgedeki etkisi, Körfez güvenlik stratejilerinde belirleyici oldu. 

 

FAS, CEZAYİR, TUNUS, LİBYA...

 

Fas, Cezayir, Tunus, Libya ve Mısır’da enerji hatlarının kurulması başat gündemlerdi. Kuzey Afrika’da yaşanan su kıtlığı, yüksek sıcaklıklar ve orman yangınları, Libya, Cezayir ve Fas gibi ülkelerde büyük göçlere neden oldu. 

 

2024’te enerji projelerine odaklanan Fas, özellikle Nijerya ile doğalgaz boru hattı inşası konusunda önemli adımlar attı. Nijerya'dan başlayıp Avrupa'ya uzanan doğalgaz ihracı için öne çıkan 2 projede Fas merkezde yer aldı. Bu projeler ile Sahel ülkeleri ile ekonomik bağları güçlendirmeyi amaçlayan Fas, iç politikada, işsizlik ve yolsuzluk, deprem ve sel gibi doğal afetler ile yıl boyunca boğuşmaya devam etti. 

 

Libya'da Arap Baharı sonrası başlayan siyasi istikrarsızlık devam etti. Ülkede 2011 yılından sonra başlayan iç savaş devam ederken, göçmen krizi ve enerji politikaları da gündemi belirleyen başlıklardan oldu. 

 

2010’da Arap Baharı’nın başladığı Tunus'ta, Cumhurbaşkanı Kays Said'in meclisi feshetmesi ve anayasal düzenlemeler ülkede büyük bir siyasi krize yol açtı. Protestolar ve karşıt görüşlerin çatışmaları, ülkede bir kez daha iç savaş riskini gündeme getirdi. 

 

İnsan hakları ihlalleri ve ekonomik sorunlarla boğuşan Cezayir’de, 7 Eylül’de yapılan seçimlere boykot damga vurdu. Ordu destekli mevcut Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun’un ikinci kez seçilmesi ile sonuçlanan seçimlere katılım oranı yüzde 26.5’te kaldı. 

 

Mısır'da, Şubat 2011'de 29 yıllık Hüsnü Mübarek yönetimi son bulmuştu. Sonrasında yapılan seçimlerde Müslüman Kardeşler çizgisinde olan Muhammed Mursi liderliğindeki Özgürlük ve Adalet Partisi iktidara gelmiş, 8 ay sonra dönemin Genelkurmay Başkanı Abdulfettah es-Sisi'nin yaptığı darbe ile devrilmişti. Geride kalan yılda yaşanan gelişmelerin başında Sisi’nin kendisine daha önce "Katil ve darbeci" diyen AKP'li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından 4 Eylül’de resmi törenle Ankara’da karşılaması oldu. 

 

Yarın: Ekoloji

 

MA / Emrullah Acar